Падарожжа з Жыгамонтам: Канстанцінава

Мы працягваем цыкл краязнаўчых матарыялаў Юрыя Жыгамонта, якія былі надрукаваны ў кнізе “Мястэчкі і вёскі Беларусі”. Гэта сумесны праект партала “Планета Беларусь” і выдавецтва “Беларусь”. Сам аўтар на нашу ініцыятыву адрэагаваў так: “Калі гэта на карысць падарожнікаў, то я згодны. Але падкрэсліваю, што я не гісторык, я акцер, таму лепш глядзець мае перадачы пра розныя населеныя пункты Беларусі”.

Вёска гэтая стала называцца Канстанцінава толькі ў другой палове XVIII ст. Раней яна звалася Слабодка. У перыяд феадалізму жыхары слабодак карысталіся часовым вызваленнем ад падаткаў. Так нашыя князі засялялі неабжытыя землі. Асабліва шмат слабодак з’явілася пасля Паўночнай вайны 1700–1721 гг. А ў 1785 г. кароль Аўгуст Панятоўскі выдаў прывілей, згодна з якім многія слабодкі сталі ператварацца ў мястэчкі. Не была выключэннем і гэтая Слабодка – сённяшняе Канстанцінава ў Мядзельскім раёне Мінскай вобласці.

Узнікла паселішча на старажытным вялікім шляху, вядомым пад назваю Полацкі тракт. Некалі гэты шлях звязваў Полацк і Вільню, яго называлі яшчэ “дарогай Стэфана Баторыя”, ці Вітаўтаў шлях. Больш за чатыры стагоддзі гэта была найбуйнейшая дарога на нашай тэрыторыi. У свой час яна ўся была выкладзена брукам. Але сёння брук закаталі ў асфальт і колішні знакаміты шлях стаў звычайнай дарогай.

Вось па гэтым шляху і прыбылі сюды новыя ўладары Слабодкі – палкоўнік Канстанцін Хамінскі з жонкаю Ганнай. І ў 1792 г. пабудавалі тут драўляны касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі, на вечныя часы ахвяраваўшы са свайго маёнтка 1200 злотых ксяндзу штогод. У студзені 1793 г. тут узнікла новая парафія.

А пасля смерці Канстанціна Хамінскага ў 1803 г. Слабодку і парафію перайменавалі ў памяць заснавальніка і фундатара мясцовага касцёла. З таго часу паселішча завецца Канстанцінава.

Падчас вайны 1812 г. тут размясціліся французскія войскі і ператварылі касцёл у свой штаб. Пры адступленні мястэчка спалілі. Тады ж згарэў і драўляны касцёл. Пасля той вайны ад Канстанцінава не засталося анічога. У фальварку жыло толькі чатыры чалавекі. Але каталікі з бліжніх вёсак хадзілі маліцца менавіта сюды, у драўляную капліцу, якая захавалася на мясцовых могілках.

У 1825 г. Уладзіслаў Пашкевіч-Талаконьскі пачынае ў Канстанцінаве будаўніцтва новага мураванага касцёла. У тым жа годзе памірае яго маладая жонка – Зоф’я Пашкевіч з роду Жаромскіх. І няўцешны муж вырашае ўзвесці святы касцёл у памяць сваёй каханай. Будаўніцтва ідзе вельмі хутка і ўжо блізіцца да завяршэння, але ў 1828 г. Уладзіслаў Пашкевіч-Талаконьскі таксама пакідае гэты свет.

Дабудоўваць касцёл узяўся муж Ганны Хамінскай Станіслаў Барткевіч. Тады якраз ішла падрыхтоўка да паўстання 1830– 1831 гг. і ўсе свае грошы і сілы Барткевіч аддаў паўстанцам. Калі паўстанне задушылі, расійскі царскі ўрад, як толькі мог, пачаў абмяжоўваць уплыў каталіцкага духавенства на насельніцтва Беларусі.

А потым зноў наш народ падняўся на барацьбу за незалежнасць Беларусі-Літвы – цяпер ужо пад сцягамі Кастуся Каліноўскага. Пасля таго паўстання на каталікоў пачаўся мацнейшы ціск. Касцёлы сталі паўсюдна закрываць і перабудоўваць пад цэрквы.

Каталікі Канстанцінава доўгі час маліліся ў недабудаваным касцёле. Каб падтрымаць іх дух, Папа Рымскі Леў ХII 5 сакавіка 1878 г. перадаў сюды, у Канстанцінаўскую парафію, мошчы Святога Станіслава Косткі, Святой Кацярыны, Святога Фларыяна і блажэннага Андрэя Баболі.

Толькі ў 1895 г. з дазволу Мікалая II ціск на каталікоў крыху аслаб. І тады адсюль у Санкт-Пецярбург адправілася дэлегацыя мясцовых мужыкоў, якія дабіліся прыёму ў цара, і той даў ім дазвол дабудаваць касцёл. 80 гадоў людзі чакалі гэтага!

Будаўніцтва вялі мясцовыя вернікі і грошы за працу не бралі. Пашыраць касцёл расійскія ўлады не дазволілі, хаця змясціць ён мог толькі 300 прыхаджан, а парафія Канстанцінава налічвала тады 3830 вернікаў. За нейкія 8 месяцаў будаўніцтва было скончана.

Значную суму на будаўнічы матэрыял для касцёла дала ўдава Станіслава Хамінскага. Генерал Хамінскі, уладар тутэйшых зямель, якога жонка перажыла на 20 гадоў, быў знакаміты чалавек. Даслужыўшыся да губернатарства ў Волагдзе, ён падаў у адстаўку і разам з сям’ёй у 1878 г. вярнуўся на Беларусь, у роднае Альшэва. Мясцовая шляхта не раз выбірала яго маршалкам.

Дзякуючы Хамінскаму з’явіліся школы для простых людзей у Шэметаве, Засвіры, Кабыльніку, Камаях і іншых навакольных вёсках і мястэчках. І яшчэ шмат чаго добрага зрабіў ён для свайго роднага краю. Пахавалі Станіслава Хамінскага каля касцёла, пазней побач пахавалі і яго жонку. На помніку выбіты словы: “Адпачывай пасля працы, а справы будуць жыць вечна”.

На мясцовых парафіяльных могілках захавалася каплічка-касцяніца, збудаваная Хамінскімі ў XIX ст. Перад капліцай стаіць пліта з надпісам: “Абдон Гурыновіч, памёр 27 кастрычніка 1896 г., маючы 88 гадоў. Божа, выратуй яго душу”. Дык вось, гэта магіла паплечніка Кастуся Каліноўскага і роднага дзядзькі знакамітага беларускага паэта Адама Гурыновіча.

Абдон Гурыновіч жыў у Канстанцінаве і служыў у Станіслава Хамінскага камісарам. Падчас паўстання Каліноўскага разам з братам Калікстам (бацькам паэта) збіраў харч і зброю і дастаўляў у лес на хутар Малая Сырмеж, дзе знаходзіўся атрад паўстанцаў пад камандаваннем Густава Чаховіча. Пасля паўстання Абдона Іасафатавіча хацелі арыштаваць, але ўмяшаўся ў справу Станіслаў Хамінскі, які на той час быў губернатар Волагды. І Гурыновіча не арыштавалі.

У архіве канстанцінаўскага касцёла захоўваецца кніга 1859 г. пад назвай “Брацтва цвярозасці”. Справа ў тым, што пасля падзелу Рэчы Паспалітай тут даволі хутка пачало распаўсюджвацца п’янства. Першымі забілі трывогу ксяндзы. І пачалі ствараць “Брацтвы цвярозасці”. Дзякуючы ксяндзу Рудольфу Рыхлевічу сваё “Брацтва цвярозасці” ўзнікла і ў Канстанцінаве. У гэтае брацтва ўступалі цэлымі вёскамі! Людзі пісьмова адмаўляліся ўжываць спіртныя напоі, і калі хто парушаў свой зарок, плаціў штраф 5 рублёў. Вялізныя грошы на той час. За п’янства маглі прылюдна і розгаў усыпаць. А яшчэ чаплялі на грудзі шыльдачку “п’яніца” і вадзілі па вёсках. Праз 70 гадоў, у 1928 г. ксёндз Канстанцінаўскай парафіі Ян Яскевіч напісаў біскупу: “У парафіі п’яніц няма”.